Wiersze Benedykta Schwalbego (ok. 1460–1521) o zwiastowaniu Annie i Joachimowi, Niepokalanym Poczęciu oraz narodzeniu Maryi. Przekład i eksplikacja

Katarzyna Janus

k.janus@ujd.edu.pl
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie (Polska)

Abstrakt

W niniejszym studium zaprezentowano przekład na język polski trzech utworów renesansowego mnicha Benedykta Schwalbego ze zbioru Epitome in divae parthenices Mariae historiam. Przybliżono także postać – dziś zapomnianego – twórcy doby renesansu. Zwrócono uwagę na fakt, że renesansowe edycje cieszyły się popularnością także w Polsce, a utwory Chelidoniusa były wydawane w krakowskich oficynach. Apokryficzne wątki, zarysowane
w wierszach, oraz kwestie teologiczne wymagały objaśnień, dlatego też wiersze zostały opatrzone niezbędnymi do lektury komentarzami. Poezje i grafiki odzwierciedlają współczesną twórcom katolicką wersję historii Maryi, która zyskała uznanie katolików podczas soboru trydenckiego.

Jak w renesansowej edycji, tak w prezentowanym artykule za ważne i atrakcyjne zostały uznane ryciny Albrechta Dürera. Udostępnienie obrazów wraz z wierszami Chelidoniusa dowodzi intersemiotycznego wymiaru druków doby renesansu.


Słowa kluczowe:

Benedykt Schwalbe (Chelidonius), Albrecht Dürer, poezja renesansowa, życie Marii, drzeworyt

Bibliografia

Analecta hymnica medii aevi, v. 51, edited by Clemens Blume. Leipzig: O. R. Reis1and, 1908. Google Scholar

Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, vol. I, part 1, edited by Marek Starowieyski. Kraków: WAM 2003. Google Scholar

Aristotle. Metaphysics. Translated by William David Ross. Online: https://classics.mit.edu/Aristotle/metaphysics.mb.txt. Google Scholar

Aristotle. The Nicomachean Ethicsof Aristotle. Translated by Drummond Per-cy Chase. London: Dent, 1915. Online: https://www.gutenberg.org/files/8438/8438-h/8438-h.htm; https://archive.org/details/nicomacheanethic00arisuoft/page/n7/mode/2up. Google Scholar

Arystoteles. Etyka nikomachejska. Translated by Daniela Gromska. Warsza-wa: PWN 1956. Google Scholar

Arystoteles. Metafizyka. Translated by Kazimierz Leśniak. Warszawa: PWN, 1983. Google Scholar

Augustine St. The Immortality of the Soul; On Faith in Things Unseen (The Fathers of the Church, Volume 4). Translated by Ludwig Schopp. New York: Cima, 1947, 15–50. Google Scholar

Balthazar Opec. Żywot Pana Jezu Krysta, Stworzyciela i Zbawiciel rodzaju ludskiego wedle ewanjelist świętych z rozmyślanim nabożnym doktorow Pisma Świętego krotko zebrany (1522), facsimile, edited by Wiesław Wy-dra, and Rafał Wójcik. Poznań: Wydawnictwo UAM 2014. Google Scholar

Bernard of Clairvoix. “Epistola CLXXIV Ad Canonicos Lugdunenses de conceptione S. Mariae.” In Opera omnia Sancti Bernardi abbatis Clarae-Vallensis…, vol I. Parisiis: Gaume Fratres, 1839. Google Scholar

Chelidonius, Benedictus. Epitome in divae parthenices Mariae historiam ab Alberto Durero Norico per figures digestam cvm versibvs annexis Chelidonii. Nürnberg: Albrecht Höltzel, 1511. Google Scholar

Chelidonius, Benedictus. Passio Iesu Christi Salvatoris mu[n]di vario Carminu[m] genere / F[ratris] Benedicti Chelidonii Musophili doctissime descripta. Impressum Cracoviae: per florianum [Unglerium] et Volfgangum De Paffenhofen [Lern], 1514. Google Scholar

Chelidonius, Benedictus. Passio Iesu Christi Salvatoris mu[n]di vario Carminu[m] genere / F[ratris] Benedicti Chelidonii Musophili doctissime descripta. Impressum Cracoviae: per Florianum [Unglerum] et Volfgangum De Paffenhofen [Lern], 1514. Google Scholar

Chelidonius, Benedictus. Passio Iesu Christi Salvatoris mundi vario carminum genere […] doctissime descripta. Cracoviae: Johannes Scharfenberger 1536. Google Scholar

Cicero, Marcus Tullius. De inventione. De optimo genere oratorum. Topica. London: Harvard University Press, 1949. Google Scholar

Dürer, Albrecht. Żywot Marii. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Fil-mowe, 1985. Google Scholar

Horacy. “O sztuce poetyckiej.” In Dzieła wszystkie, vol. 2, edited by Oktawiusz Jurewicz. Wrocław: Ossolineum, 1986. Google Scholar

Leonardo da Vinci. Szkice i zapiski, edited by H. Anna Suh. Translated by Beata Brózda. Warszawa: Parragon, 2006. Google Scholar

Mantuanus. Parthenice prima, sive Mariana. Ed: Caesar de Nappis. Add: Commendatio Parthenices. Apologeticon. Ad beatam Virginem votum post febrim acerrimam. Bononiae: Caesar de Nappis, 1488. Google Scholar

Passio Salvatoris domini nostri Jesu ex Hieronymo Paduano. Dominico Mancino. Sedulio. Et Baptista Mantuano per fratrem Chelidonium collecta cum figuris Alberti Düreri Norici Pictoris. Nürnberg: Albrecht Höltzel, 1511. Google Scholar

Sanctorum conciliorum nova et amplissima collectio, vol. XIX. Venetiis: ed. Giovanni Domenico Mansi, 1774. Google Scholar

Vita beate virginis Marie et Salvatoris rhythmica. Tybinga: A. Vögtlin 1888. Google Scholar

Bernacki, Ludwik. Pierwsza książka polska. Studyum bibliograficzne. Lwów: Ossolineum 1918. Google Scholar

Białostocki, Jan. Dürer. Warszawa: Ruch 1970. Google Scholar

Estreicher, Karol. Bibliografia polska. Volume of general collection: 14 Vol-ume of series: III. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1986. Google Scholar

Fijałek, Jan. “Nasza nauka krakowska o Niepokalanym Poczęciu NP. Maryi w wiekach średnich.” Przegląd Polski, vol. IV (1900): 420-486. Google Scholar

Forstner, Dorothea. Świat symboliki chrześcijańskiej. Warszawa: Pax 1990. Google Scholar

Fulińska, Agnieszka. “Renesansowa aemulatio: alegacja czy intertekstualność?” Teksty Drugie 4 (1997): 5–15. Google Scholar

Głowiński, Michał. “O intertekstualności.” Pamiętnik Literacki 4, (1986): 90–91. Google Scholar

Gorzkowski. Albert. “Ut pictura verba…”. Zagadnienie unaocznienia w retoryce starożytnej i wczesno nowożytnej.” Pamiętnik Literacki 2 (2001): 37–59. Google Scholar

Guriewicz, Aron. Kategorie kultury średniowiecznej. Warszawa: PIW 1976. Google Scholar

Krzak-Weiss, Katarzyna. “Wyposażenie graficzne Żywota Pana Jezu Krysta Baltazara Opeca wydanego przez Hieronima Wietora (1522 i 1538) oraz Floriana Unglera i Jana Sandeckiego (1522).” In Baltazar Opec, Żywot Pana Jezu Krysta, Stworzyciela i Zbawiciela rodzaju ludskiego wedle ewanjelist świętych z rozmyślanim nabożnym doktorow Pisma Świętego krotko zebrany (1522 r.), faksymile, edited by Wiesław Wydra, and Ro-bert Wójcik, XCIII-CXIII. Poznań: Wydawnictwo UAM 2014. Google Scholar

Lausberg, Heinrich. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Translated and edited by Albert Gorzkowski. Kraków–Bydgoszcz: Homini 2002. Google Scholar

Mâle, Emil. L'art religieux du XIIe au XVIIIe siècle. Paris: Librairie Armand Colin 1945. Google Scholar

Miłosz, Czesław. O przekładach. W Pisarze polscy o sztuce przekładu 1440–2005. Antologia, edited by Edward Balcerzan, and Ewa Rajewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2007. Google Scholar

Naumow, Aleksander E. Apokryfy w systemie literatury cerkiewnosłowiańskiej. Wrocław: Ossolineum 1976. Google Scholar

Panofsky, Erwin. Albrecht Dürer, vol. 1. London: Humphrey Milford, Oxford University Press, 1945. Google Scholar

Popowski, Remigiusz. “Retoryka w późno antycznych opisach dzieł sztuki.” In Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, edited by Jerzy Axer, 50–64. Warszawa: Aletheia 1996. Google Scholar

Popowski, Remigiusz. Starożytny przewodnik po neapolitańskiej pinakotece, [introduction to:] Filostrat Starszy, “Obrazy”. Translated by Remigiusz Popowski, 56–64. Warszawa: Prószyński i S-ka 2004. Google Scholar

Posset, Franz. Two A Graecian, Christian Poet, and Playwright: Benedictus Chelidonius, Monk of Nuremberg, Abbot of the Schottenstift, 63–92. In Renaissance Monks: Monastic Humanism in Six Biographical Sketches. Boston: Brill, 2005. Google Scholar

Rabczyński, Paweł. “Święta Anna w apokryfach Nowego Testamentu.” Vox Patrum 79 (2021): 363–378. DOI: https://doi.org/10.31743/vp.12339. Google Scholar

Sarnowska-Temeriusz, Elżbieta. Przeszłość poetyki: od Platona do Giambattisty Vica. Warszawa: PWN, 1995. Google Scholar

Scherbaum, Anna. Albrecht Dürers Marienleben: Form, Gehalt, Funktion und sozialhistorischer Ort. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag 2004. Google Scholar

Scholz, Bernhard F. Pictures into Words. Theoretical and Descriptive Approaches to Ekphrasis, edited by Valerie Robillard, and Els Jongeneel. Amsterdam: Vu University Press 1998. Google Scholar

Słodczyk, Rozalia. “Powrót do ekfrazy. Próba systematyzacji oraz propozycja typologii.” Teksty Drugie 5, (2018): 352–371. Google Scholar

Słownik grecko-polski, v. 1, edited by Oktawiusz Jurewicz. Warszawa: PWN, 2000. Google Scholar

Słownik łacińsko-polski, edited by Marian Plezia, vol. 5. Warszawa: PWN 2007. Google Scholar

Starowieyski, Marek. “Wstęp do Ewangelii Pseudo-Mateusza.” In Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, part 1. Fragmenty, Narodziny i dzieciństwo Maryi i Jezusa, 291–293. Kraków: WAM, 2003. Google Scholar

Starowieyski, Marek. “Wstęp do Księgi o narodzeniu świętej Maryi.” In Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, part 1. Fragmenty, Na-rodziny i dzieciństwo Maryi i Jezusa, 331. Kraków: WAM 2003. Google Scholar

Starowieyski, Marek. “Wstęp do Protoewangelii Jakuba.” In Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, part 1. Fragmenty, Narodziny i dzieciństwo Maryi i Jezusa, 266–268. Kraków: WAM 2003. Google Scholar

Starowieyski, Marek. “Wstęp ogólny.” In Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz 1. Fragmenty, Narodziny i dzieciństwo Maryi i Jezusa. Kraków: WAM 2003, 20–83. Google Scholar

Staub, Johannes. Chelidonius. In Lexikon für Theologie und Kirche, vol. 2, 1032–1033. Reiburg–Basel–Rom–Wien: Herder 1994. Google Scholar

Strzelecka, Maria Kinga. “Teologia sztuki sakralnej.” Studia Theologica Varsaviensia 6, no. 2 (1968): 51–67. Google Scholar

Tomaszewski, Jacek. Oprawa książkowa w Polsce 1450–1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne. Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata 2017. Google Scholar

Walicki, Michał. “Inspiracje graficzne polskiego malarstwa na przełomie XV i XVI wieku.” Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1962): 383–399. Google Scholar

Walicki, Michał. “Nieznana płaskorzeźba z Szydłowca. (Przyczynek do dziejów stosunku grafiki i rzeźby w Polsce XVI w.).” Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1934–35): 382–385. Google Scholar


Opublikowane
2024-11-30

Cited By / Share

Janus, K. (2024). Wiersze Benedykta Schwalbego (ok. 1460–1521) o zwiastowaniu Annie i Joachimowi, Niepokalanym Poczęciu oraz narodzeniu Maryi. Przekład i eksplikacja. Transfer. Reception Studies, 9(1), 315–338. https://doi.org/10.16926/trs.2024.09.11

Autorzy

Katarzyna Janus 
k.janus@ujd.edu.pl
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska

Statystyki

Abstract views: 0
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Transfer. Reception Studies

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.


Podobne artykuły

1 2 3 4 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.