Poza granicami gatunku: transformacja baśni we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej (Rafik Schami, Walter Moers, Elfriede Jelinek)
Ewelina TKACZ
ewelina.tkacz4@gmail.comUniwersytet Jagielloński (Kraków) (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2571-3157
Abstrakt
Bez względu na to, czym rozliczne badania uzasadniają niesłabnące zainteresowanie baśnią, nie ulega wątpliwości, że współczesne dzieła odwołujące się do niej nie utraciły nic z fabularnej nośności i rozrywkowego potencjału swojego pratekstu. Głównym celem artykułu jest wyodrębnienie (na podstawie przeglądu sposobów recepcji klasycznej baśni we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej) elementów tekstu ulegających trans-formacji i podjęcie próby zarysowania motywów stojących za trawestacją porządku baśniowego. Tekst podąża w tym celu dwoma ważnymi tropami współczesnych badań nad baśnią: po pierwsze, uznając, że baśnie bywają wykorzystywane przez swoich adaptatorów jako narzędzie służące do komentowania dzisiejszej rzeczywistości, przez co stają się radarem przemian społecznych i ewolucji kulturowych, uwzględnia w literaturoznawczym opisie tekstów aspekt kulturoznawczy, socjologiczny i historyczny. Po drugie, za istotę baśni uznając przede wszystkim konkretny typ narracji, zauważa, że gatunek ten jest wyjątkowo podatny na przekraczanie formalnych granic. Jako przykładów użyto tekstów trzech autorów. Pierwszy z nich, interkulturowy twórca Rafik Schami, nawiązuje do klasycznych baśni ludowych formalnie i treściowo. Interpretacji poddane zostało jego dzieło Baśnie z Maluli w kontekście interkulturowego transferu i interferencji motywów baśniowych. Kolejny twórca, Walter Moers, autor Ensel und Krete, unowocześnia formę i treść baśni, dopasowując je do realiów popkultury. W artykule zwraca się szczególną uwagę na parodyjny oraz transmedialny charakter tekstu i rozważa wynikający z niego popkulturowy potencjał. Ostatnim analizowanym tekstem jest dramat Królewna Śnieżka Elfriede Jelinek, strukturalnie niebędący baśnią, podejmujący jednak jej wątki. Autorka artykułu interpretuje ten metatekstualny utwór jako „recepcję recepcji” i umiejscawia go w kulturowym dyskursie z baśnią. Wnioskiem wypływającym z rozważań jest stwierdzenie, że baśnie w samej swej istocie są predysponowane do przekraczania granic genologicznych, jak i interpretacyjnych.
Słowa kluczowe:
baśń, parodia, metatekstowość, transmedialność, retelling, Rafik Schami, Baśnie z Maluli, Elfriede Jelinek, Królewna Śnieżka, Walter Moers, Ensel und KreteBibliografia
Bibliografia
A Feminist Adaptation Of „Snow White”, źródło: https://www.npr.org/2017/09/03/548255859/a-feminist-adaptation-ofsnow-white [stan z 13.04.2018]. Google Scholar
Auerochs F., Vom gläsernen Sarg zum „Glaspalast des Männlichen”: Volksmärchen und feministische Philosophiekritik in Elfriede Jelineks Schneewittchen-Adaption „Der Tod und das Mädchen” I, „Studia Austriaca” 2014, Heft 22, s. 105–124; https://doi.org/10.13130/1593-2508/4032. Google Scholar
Drachengespräche – Hildegunst von Mythenmetz, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=E3JwEVYcGBk [stan z 09.04.2018]. Google Scholar
Dreyer, M. Man muss sogar immer scheitern, wenn man denkt. Elfriede Jelinek über ihre Prinzessinnen-Zwischenspiele, „Programmheft des Deutschen Schauspielhauses Hamburg zu Elfriede Jelineks ‚Der Tod und das Mädchen‘ I–III”, Deutsches Schauspielhaus, Hamburg 2002. Google Scholar
Esselborn, K., Neue Zugänge zur inter/transkulturellen deutschsprachigen Literatur, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam 2009, s. 43–59. Google Scholar
Grzywka-Kolago K., „Byla to bowiem czarodziejska muzyka…”. Muzyka w polskiej i niemieckiej bajce ludowej, Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012. Google Scholar
Hallet M., Karasek B., Fairy Tales in Popular Culture, Broadview Press, Peterborough 2014. Google Scholar
Jakuboze A., Metodologia badań baśni. Problemy i propozycje rozwiązań, [w:] Baśń – oralność – zagadka. Studia, red. J. Lichański, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007, s. 7–70. Google Scholar
Jezierska A., Neuere Theatertexte Jelineks und ihr langer Weg auf die polnischen Bühnen. Anmerkungen zum Theatertransfer, „Transfer. Reception Studies” 2017, t. 2: Klasyka i literatura „nieoswojona”. Przekład i odbiór, red. J. Ławnikowska-Koper, A. Majkiewicz, A. Szyndler, s. 157–173, http://dx.doi.org/10.16926/trs.2017.02.08. Google Scholar
Jordan J., Orientalismus, umgepolt? Zum Gebrauch des Exotismus und des Fantastischen in Werken der Diaspora-Literatur, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam 2009, s. 155–169. Google Scholar
Klotz V. Das europäische Kunstmärchen. Fünfundzwanzig Kapitel seiner Geschichte von der Renaissance bis zur Moderne, Metzler Verlag, Stuttgart 1985. Google Scholar
Lücke B., Die Bilder stürmen, die Wand hochgehen: Eine dekonstruktivische Analyse von Elfriede Jelineks Prinzessinnendramen, „literatur für leser” 2004, 27. Jahrgang, Heft 1, s. 22–41. Google Scholar
Lüthi M., Das europäische Volksmärchen. Form und Wesen, UTB Verlag, Stuttgart 2005. Google Scholar
Lüthi M., Das Volksmärchen als Dichtung. Ästhetik und Anthropologie, Eugen Diederichs Verlag, Göttingen 1990. Google Scholar
Lyne Ch., How nostalgia took over the world, źródło: https://www.theguardian.com/film/2016/jul/09/the-ghostbusters-rebootand-nostalgia-in-pop-culture [stan z 09.04.2018]. Google Scholar
Ługowska J., „Kopciuszek to ja!” W kręgu zagadnień baśniowej kompensacji, [w:] Baśń we współczesnej kulturze, t. 1: Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa, red. K. Ćwiklak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2014, s. 83–99. Google Scholar
O’Keefe A., Tales in Popular Culture through the Depiction of Maternity in Three “Snow White” Variants, University of Louisville, Louisville 2014. Google Scholar
Propp V., Morfologia bajki, przeł. M. Wojtyga-Zagórska, Książka i Wiedza, Warszawa 1976. Google Scholar
Röhrich L., Märchen und Wirklichkeit, Steiner Verlag, Wiesbaden 1974. Google Scholar
Schmitz H., Einleitung, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam, 2009, s. 7–16. Google Scholar
Snow White Movies. A list of movies based on the „Snow White” fairytale, źródło: https://www.imdb.com/list/ls021555624/ [stan z 13.04.2018]. Google Scholar
Stellen Sie sich, Herr von Mythenmetz! Eine Erwiderung auf die haltlosen Vorwürfe des größten zamonischen Dichters, źródło: https://www.zeit.de/2007/35/L-Moers/komplettansicht [stan z 07.04.2018]. Google Scholar
Szewczyk G.B., Literatura – kultura – dialog. Problemy i dylematy współczesnej komparatystyki literackiej, „Transfer. Reception Studies” 2016, t. 1: Cyrkulacja literatury niemieckojęzycznej i polskiej w XXI wieku, red. J. Ławnikowska-Koper, A. Majkiewicz, A. Szyndler; http://dx.doi.org/10.16926/trs.2016.01.01. Google Scholar
Tatar M., The Hard Facts of the Grimms´ Fairy Tales, Princeton University Press, Princeton 1987. Google Scholar
Tismar J., Das deutsche Kunstmärchen des zwanzigsten Jahrhunderts, Metzler Verlag, Stuttgart 1981. Google Scholar
Waksmund R., Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (gatunki – tematy – konteksty), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000. Google Scholar
Zipes, J., The Enchanted Forest of the Brothers Grimm: New Modes of Approaching the Grimms' Fairy Tales, “The Germanic Review: Literature, Culture, Theory” 1987, 62, s. 66–74; https://doi.org/10.1080/00168890.1987.9934193. Google Scholar
Autorzy
Ewelina TKACZewelina.tkacz4@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński (Kraków) Polska
https://orcid.org/0000-0003-2571-3157
Statystyki
Abstract views: 41PDF downloads: 22
Podobne artykuły
- Aleksandra Jaworska, Pisarze w Austrii o wojnie na Ukrainie (Elfriede Jelinek, Julya Rabinowich i Peter Paul Wiplinger) , Transfer. Reception Studies: Tom 7 (2022): Współczesne tęsknoty w literaturę wpisane
- Aneta JURZYSTA, Milczenie werblisty, czyli Günter Grass w ocenie prasy niemieckiej i polskiej po śmierci , Transfer. Reception Studies: Tom 1 (2016): CYRKULACJA LITERATURY NIEMIECKOJĘZYCZNEJ I POLSKIEJ W XXI WIEKU
- Marcin Jaworski, Sztuka komiksu i problematyka sytuacji granicznej. Estetyka, forma, treści , Transfer. Reception Studies: Tom 6 (2021): AFEKTY 2 – WSPÓŁCZESNA KULTURA EMOCJI. TRANSFER. PRZEKŁAD. RECEPCJA
- Hans-Christian Trepte, Powroty do przeszłości. Po śladach rodzinnych w niemieckojęzycznej literaturze (nie tylko) polskiego pochodzenia , Transfer. Reception Studies: Tom 4 (2019): PISARKI I PISARZE POLSKIEGO POCHODZENIA W NIEMCZECH I W AUSTRII. (POST)MIGRACJA TOŻSAMOŚĆ – TRANSKULTURA
- Anna SZYNDLER, Długo ignorowany, wreszcie poznany. Droga Rafika Schamiego na polski rynek wydawniczy , Transfer. Reception Studies: Tom 2 (2017)
- Karolina MATUSZEWSKA, „Wyjść z cienia, wydostać się z szafy i piwnicy" - międzynarodowy program literacko- -tłumaczeniowy TransStar Europa i jego wpływ na recepcję literatury niemieckojęzycznej XX i XXI wieku w Polsce , Transfer. Reception Studies: Tom 1 (2016): CYRKULACJA LITERATURY NIEMIECKOJĘZYCZNEJ I POLSKIEJ W XXI WIEKU
- Agnieszka Jezierska, „Jest wredna. Kocham ją” – Jelinek według Witkowskiego. Między interpretacją a użyciem , Transfer. Reception Studies: Tom 1 (2016): CYRKULACJA LITERATURY NIEMIECKOJĘZYCZNEJ I POLSKIEJ W XXI WIEKU
- Justyna Radłowska, Bonifacy Miązek – (emigracyjny) historyk literatury polskiej , Transfer. Reception Studies: Tom 4 (2019): PISARKI I PISARZE POLSKIEGO POCHODZENIA W NIEMCZECH I W AUSTRII. (POST)MIGRACJA TOŻSAMOŚĆ – TRANSKULTURA
- Monika Wolting, Exil, Migration, Flucht und Vertreibung, Alte und Neue Kriege – Literarische Topoi des 20. und 21. Jahrhunderts, sekcja na Kongresie IVG, Uniwersytet w Palermo, 27–30 lipca 2021 r. – Sprawozdanie z konferencji , Transfer. Reception Studies: Tom 6 (2021): AFEKTY 2 – WSPÓŁCZESNA KULTURA EMOCJI. TRANSFER. PRZEKŁAD. RECEPCJA
- Elżbieta HURNIK, Literatura austriacka na łamach „Literatury na Świecie” , Transfer. Reception Studies: Tom 2 (2017)
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
